ანუ უნდა იყოს თუ არა პარლამენტი ქუთაისში?!
გასული საუკუნის მიწურულს, მაშინდელი ქალაქის მერის, თემურ შაშიაშვილის გადაწყვეტილებით, რამდენიმე ქუთაისელი სასწავლებლად გაგვაგზავნეს იმ წელს დაარსებულ საქართველოს დიპლომატიურ აკადემიაში, რომელსაც სოსო ცინცაძე ხელმძღვანელობდა. იქ გატარებული წლების შესახებ მოყოლას არ ვაპირებ, მინდა გავიხსენო ერთი ეპიზოდი, რომელიც სტერეოტიპული აზროვნების მკაფიო გამოვლინება მგონია.
რადგან შესარჩევი კონკურსი ქუთაისში მოგვიანებით ჩატარდა, აკადემიაში სასწავლებლად დედაქალაქში ჩამოსულებს სწავლის პროცესი უკვე დაწყებული დაგვიხვდა და განვლილ პროგრამასთან დასაწევად ქუთაისიდან მიმატებულ სტუდენტებს პირველ სემესტრში ცალკე გვიტარებდნენ ლექციებს. არაფერი განსაკუთრებული და საპროტესტო აქ არაფერი იქნებოდა, რომ არა რაღაცნაირი, არათბილისელის შეფარული სტატუსი, რომელიც მისვლის პირველსავე დღეს მიგვეკერა. დღემდე მახსოვს გამომეტყველება, რომლითაც ჩვენს ოთახს ჩაუვლიდა ხოლმე ე.წ. „სვეწკობა“, რომელთა უმეტესობამ ვახტანგ გორგასლის მეფობის წლები კი არა, საუკუნეც არ იცოდა; უფრო კარგად კი რექტორის უკბილო ხუმრობა მახსოვს: თქვენს ოთახს რომ გავუვლი, სპეციფიური „ქუთაისური“ სუნი მცემსო! ცხადია, ამ წინადადებას ჰიგიენური მოსაზრება არ ედო საფუძვლად; თუმცა, ვინ იცის, იქნებ „კარენოი“ თბილისელთა ფაქიზ ყნოსვას მართლაც აღიზიანებდა დასავლეთიდან მონაბერი ქარი...
არ ვაპირებ განზოგადებას. საბედნიეროდ, არის საღად მოაზროვნე საკმაოდ დიდი ნაწილი, რომელთათვისაც ნამდვილად არ აქვს წარმომავლობას და სადაურობას მნიშვნელობა, რომლებიც თვლიან, რომ კაცს ღირსებას მისი პიროვნული თვისებები მატებს (ან აკნინებს), და არა ის, რომელ ქუჩაზე ან ორღობეში დაიბადა. არც იმ ფაქტების მოტანას ვაპირებ, რამდენი ცნობილი საზოგადო მოღვაწე შესძინა ჩვენს ქვეყანას (და არა მარტო!) პერიფერიებმა. ამაზე კამათი უშედეგოდ მიმაჩნია არა იმიტომ, რომ არგუმენტები მაკლია, არამედ იმიტომ, რომ ჩემთვის მთავარი მართლა პიროვნული ღირებულებებია და არა მისი ტერიტორიული კუთვნილება და ნასროლი ისარი! უფრო კი იმიტომ, რომ ამაზე კამათს მართლა ღირსეული არ დამიწყებს, მოწინააღმდეგეებთან კი პოლემიკაში არ შევალ - „წონითი“ კატეგორიებია სხვადასხვა!
ამხელა შესავალი ქუთაისში პარლამენტის დატოვება-არდატოვების საკითხს გავუკეთე.
მაქვს განცდა, რომ რაც უნდა ალიაქოთი ატყდეს, პარლამენტის თბილისში დაბრუნების საკითხი უკვე გადაწყვეტილია და ამას არაფერი შეცვლის. მაგრამ პრობლემა სხვა რამეა, უფრო მნიშვნელოვანი, უფრო ძველი და უფრო მდგრადი, ვიდრე შენობებისა და მათი ფუნქციების გადატანა-გადმოტანა. ჩვენ, ფეხადგმულ ძეგლებს შეჩვეულ საქართველოს მოსახლეობას, ასეთი რამეები უკვე აღარ გვაკვირვებს და, მგონი, უკვე აღარც გვაშფოთებს.
უნდა ვაღიაროთ, რომ დღეს სამოქალაქო სექტორი ბევრად უკეთესია და განათლებული, ვიდრე თუნდაც ოცი წლის წინ იყო. თუმცა სატრაბახო ნამდვილად ბევრი არაფერი გვაქვს. რთულია, გზა იპოვო დემაგოგიის იმ ნიაღვარში, გაზეთებიდან, ტელევიზიებიდან, პოლიტიკოსებიდან, „საყველაფროდამთავრებული“ ექსპერტებიდან და ახლა უკვე სოციალური ქსელებიდან რომ მოედინება უხვად. თან მიმართულება რომ ლამის ყოველდღე ეცვლება ამ ნიაღვარს: „ქართლელების აღმა ხნული კახელებმა დაღმა ფარცხეს“... და ა.შ. და ა.შ.
არაფერი გაგვაკვირვებს-მეთქი, ვთქვი, მაგრამ კაცნი ვართ მაინც და მეც მიკვირს, როგორ მოვახერხეთ და როგორ შევინარჩუნეთ დაპირისპირების საოცარი უნარი, მუხტი თუ განცდა, რომელიც საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სამი ათასწლეულის განმავლობაში მეტ-ნაკლები სიძლიერით ყოველთვის იყო?! და, რაც ყველაზე საინტერესოა, ის არქეტიპები, რომლებიც, სავარაუდოდ, ზეზვა-მზიასთან ერთად გაჩნდა დღევანდელი საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ ტომებში, დღემდე აქტუალურია... შეგნებულად ვიყენებ ამ ტერმინს „დღევანდელი საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები ტომები“, რომლებშიც ამ მომენტისათვის საქართველოს სხვადასხვა კუთხის წარმომადგენლებს ვგულისხმობ.
ფსიქოლოგები დამეთანხმებიან, რომ ისევე, როგორც კაცობრიობას, ერებსაც აქვთ კოლექტიური ცნობიერება; ხოლო ფოლკლორისტები დამეთანხმებიან, რომ ანეგდოტები და ხალხური სიტყვა-თქმები ამ „კოლექტიური ცნობიერების“ ანარეკლია. ცხადია, ეს არ ვრცელდება მხოლოდ საქართველოსა და აქ მცხოვრებ კუთხეებზე, მაგრამ მე ჩემს ქვეყანას განვიხილავ ამ შემთხვევაში.
ჰოდა, ჩემი დაკვირვება რად გინდათ, ყველას მშვენივრად მოგეხსენებათ, რა დიდი სიამოვნებით ვყვებით ხოლმე (მე ცუდად გამომდის, როგორც წესი!) ანეკდოტებს სხვა კუთხის წარმომადგენლებზე; ასევე, ძალიან მარტივად ვახერხებთ ხოლმე ადამიანებზე მათი წარმომავლობის გამო იარლიყის მიწებებას, რომელიც საზოგადოებაში დამკვიდრებულ სტერეოტიპის გამოძახილია, როგორც წესი. არ მოვიყვან აქ ნიმუშებს, ყველამ მშვენივრად იცით.
ამ სტერეოტიპების დამკვიდრებას აქვს თავისი ისტორიული საფუძვლები; არ ვიცი, რამდენად უპრიანია ამასთან დაკავშირებით გამოთქმა: „ყველა ხუმრობაში ნახევარი სიმართლეაო!“, მაგრამ საზოგადოების განვითარების ხარისხი, სხვა კრიტერიუმებთან ერთად, მათ შორის, იმითაც იზომება, რამდენად ებრძვის ის სტერეოტიპებს, ისე, როგორც ებრძვიან, მაგალითად, სტიგმას შიდსით დაავადებული ადამიანების შესახებ...
ჩვენ არ ვებრძვით სტერეოტიპებს, რომლებიც ქვეცნობიერის, ხშირად კი მკაფიოდ გამოხატულ ცნობიერ დონეზე ამძაფრებს „კუთხურობის“ განცდას. და თუ ეს სახელმწიფო დონეზე არის აყვანილი, მაშინ ამას ბრძოლა კი არა, უკვე დანერგვა ჰქვია. რის განცდაც ძალიან მკაფიოდ მაქვს და მიძლიერდება დღითიდღე. ეს სტერეოტიპი ჩანს ჩვენს ყოველდღიურობაში, როდესაც ყველა მეგრელი, მიუხედავად მასთან პირადი ნაცნობობის ქონა-არქონისა და, შესაბამისად, პირადი გამოცდილებისგან გამომდინარე, აფერისტი და მატყუარა გვგონია და „აჰ, მეგრელი და სხვანაირი როგორ იქნება“, ხშირად, გაუაზრებლად, მაგრამ მაინც გაგვირბენს თავში; როცა „ქუთაისელებთან“ შეხვედრისას მაშინვე „ჩევიცუცქოთ და ისე ვიბაზროთ, სიმონ!“ გვახსენდება; რომელი ერთი გავიხსენო?! და როგორ გინდა ამას ებრძოლო, როცა ყოველდღიურად ამ სტერეოტიპებს გაწვდიან ტელევიზიებიდან, ნაირნაირი უნიჭო „კომედი-შოუებიდან“ და სერიალებიდან; იხილეთ „ჩემი ცოლის დაქალების“ სერია, სადაც აფერისტი და „ვიგოდნიკი“ ქუთაისელი საქმრო ვითომ ქუთაისში, რომელიც აშკარად არ ჰგავს ნამდვილ ქუთაისურ ოჯახს, მასპინძლობს საცოლეს და მის ნათესავებს. სამზარეულოში გამართული თითქოსდა ქუთაისელი ქალების დიალოგი, სხვა არაფერია, თუ არა გადაჭარბებულად უტრირებული და ზედმეტად ხაზგასმული „პროვინციული“ დიალოგი, რომელიც ჩემს ზემოთქმულს კიდევ ერთხელ ადასტურებს.
ეს ყველაფერი იმიტომ გავიხსენე, რომ ღრმად ვარ დარწმუნებული, ეს სტერეოტიპული აზროვნება არის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, რაც პარლამენტის ქუთაისში დატოვების საკითხს უშლის ხელს.
როდესაც თავის დროზე საკითხი დადგა, ვგულისხმობ პარლამენტის ქუთაისში გადატანას, მოწინააღმდეგეთა შორის მეც გახლდით და არა იმიტომ, რომ ქუთაისის საპარლამენტო ქალაქად გადაქცევა არ მინდოდა. არა!
მაშინაც და დღესაც ვფიქრობ, რომ ეს იყო გაუაზრებელი და გაუმართლებელი ნაბიჯი ეკონომიკურადაც და სახელმწიფოებრივადაც. თანხები, რომლებიც მის მშენებლობაზე დაიხარჯა, გაცილებით უკეთესად შეიძლებოდა დახარჯულიყო. ქუთაისისთვის გაცილებით მომგებიანი იქნებოდა, ეს თანხები რომ ადგილობრივი საჭიროებებისკენ მიმართულიყო, თუნდაც წყალმომარაგების საკითხი რომ მოწესრიგებულიყო, რომელიც უკვე ათეული წელია დღის წესრიგში დგას; 24-საათიანი წყლის მომარაგებისათვის სულ რაღაც 21 მილიონი ლარია თურმე საჭირო (ეს ციფრი გვესმის უკვე 20 წელია), ხოლო, როგორც გვეუბნებიან, ამ შენობის ასაგებად 340 მილიონი დაიხარჯა; როგორც არის აგებული, ყველას მშვენივრად მოგვეხსენება; დანარჩენი თანხების (რადგან ამდენი თანხის მობილიზება გახდა შესაძლებელი) განკარგვა ბევრად უფრო ეფექტურად შეიძლებოდა, რაც ქალაქს მეტად წაადგებოდა, იგივე სოციალური პროგრამების, განათლებისა და ჯანდაცვის მუნიციპალური პროგრამების დაფინანსებისთვის. მაგრამ...
მაგრამ რადგან შენობა უკვე არსებობს, და, ავად თუ კარგად, ფუნქციონირებს, მეჩვენება, რომ არასახელმწიფოებრივი აზროვნების გამოხატულებაა მისი უფუნქციოდ დატოვება. ამბობენ, საკონცერტო დარბაზად გადააკეთებენო. კი მაგრამ, თუ პარლამენტისთვის არ ვარგა, ამხელა შენობაში რა კულტურული ღონისძიება უნდა ჩატარდეს ქალაქში, რომლის მოსახლეობა, ოფიციალური სტატისტიკით, 150 ათასს არ აღემატება?! არ მითხრათ ახლა, ღონისძიებებზე დასასწრებად ჩამოვა ხალხიო...
თავი დავანებოთ ამას და, მოდით, ერთად ვიფიქროთ, რა დადებითი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს დღევანდელი Status Qwo-ს შენარჩუნებას?!
ძალიან კარგად მესმის იმ ადამიანების, რომლებსაც უჭირთ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილიდან გადაბარგება უცხო ქალაქში, ნაქირავებ ბინაში ცხოვრება, ყოველ პარასკევს და კვირას გზაზე გაბმა და მთელი კვირის მანძილზე იმ შენობაში მუშაობა, სადაც ჭერიდან ხის ნაფოტები ცვივა, წყალი ჩამოდის და ჟანგბადი არ არის. მაგრამ ჩვენ თუ მხოლოდ დღევანდელ კვერცხს არ ვირჩევთ ხვალინდელი ქათმის ნაცვლად, იქნებ შევეცადოთ და დავინახოთ სრული სურათი: რა იქნება ხვალ, თუ მოხდა სასწაული და დარჩა ქუთაისში პარლამენტი?!.
არ მაქვს ილუზია, რომ ეს ერთ დღეში, ან ერთ თვეში, ან, თუნდაც, ერთ წელიწადში მოხდება, მაგრამ ღრმად მწამს, თუ დადგება დღე, როცა იქ მომუშავე და არა მომუშავე ადამიანებისთვის, მთელი საქართველოსთვის ქუთაისში მოფუნქციონირე პარლამენტი ჩვეულებრივი მოვლენა იქნება, მაშინ აუცილებლად დადგება დღის წესრიგში მეორეული ინფრასტრუქტურის განვითარების საკითხი. ადამიანებს არ ჰყოფნით მხოლოდ საცხოვრებელი პირობების მოწესრიგება კმაყოფილებისათვის. პირველი მოთხოვნილებების მოგვარების შემდეგ მეორე, უფრო მაღალ დონეზე მყოფი მოთხოვნილებები იჩენს თავს. ანუ, სულიერი, კულტურული და რეკრეაციული და ა. შ. ამუშავდება მოთხოვნა-მიწოდების კანონი; მარტივად რომ ვთქვა, თუ არსებობს მყიდველი, პროდუქტი აუცილებლად გაჩნდება ბაზარზე; ანუ კიდევ უფრო თუ გავამარტივებთ, ახლა რომ 6 საათზე იძინებს ქუთაისი და 7 საათის შემდეგ ტაქსის დაჭერაც კი გაძნელებულია, საქალაქო ტრანსპორტის მოძრაობა გაუმჯობესდება; დღეს რომ ერთადერთ „მაკდონალდსში“ ექსკურსიაზე და დღესასწაულებზე დადის ხალხი, იქნებ ყოველდღე თუ არა, კვირაში ორჯერ მაინც ივლიან დედაქალაქიდან ჩამობრძანებული დეპუტატები, პარლამენტის თანამშრომლები და მათი ჯალაბობა (ხომ უნდა გაართონ ბავშვები); წელიწადში ერთხელ რომ იმართება სპექტაკლები, კვარტალში ერთხელ ან, ვინ იცის, იქნებ თვეში ერთხელაც დაიდგას პრემიერები თეატრებში; სახინკლეებისა და სახაჭაპურეების, რესტორნების (კარგია, გემრიელია, მაგრამ მაინც სახინკლეა) პარალელურად, აუცილებლად გაიხსნება ჯერ ერთი-ორი, შემდეგ მეტი კლუბი ცოცხალი მუსიკით, სადაც გემოვნებიანი და სასიამოვნო მუსიკის მოსმენა იქნება შესაძლებელი და სადაც პრესტიჟული და მომგებიანი იქნება მუშაობა მხოლოდ თბილისსა და ბათუმში გამოსვლას მიჩვეული მუსიკოსისთვის; იქნებ გამოფენებიც გაიხსნას ხოლმე შიგადაშიგ და პიკასო მხოლოდ სიღნაღში კი არ ჩაიტანონ საჩვენებლად, ქუთაისელებს, იმერლებს და მეზობელ რეგიონებსაც შეავლებინონ თვალი შიგადაშიგ... კინოც უჩვენონ იქნებ, ხანდახან, კაცი რომ მოკვდება და ფილმიც რომ მორჩება, ისეთი კი არა მხოლოდ, მსოფლიო პრემიერის პარალელურად რომ იმართება ჩვენთანაც პრემიერები, ისეთი; იქნებ მოეწყოს საზეიმო ღონისძიებები, „საბას“ დაჯილდოებების მსგავსი, მაგალითად, ნინო ანანიაშვილმაც იცეკვოს იქნებ და თეატრალური ან თუნდაც ჯაზ-ფესტივალებიც ჩატარდეს...
ეეე, სად წახვედი, რეებს ოცნებობო, მეტყვის მავანი...
კი მაგრამ, ახლანდელ ხელისუფლებას „ქართული ოცნება“ არ ჰქვია?!
ხოდა, მეც ქართველი ვარ და ვოცნებობ, ამას ვინ დამიშლის?!
კიდევ იმაზე ვოცნებობ, რომ ყოველ ახალ ხელისუფლებას გამარჯვების შემდეგ არ ჰქონდეს წინა ხელისუფლების გაკეთებულის ნგრევის და განადგურების სურვილი მხოლოდ იმის გამო, რომ ეს მათი გაკეთებული არ არის... არ მომწონდა მე კვერცხებიანი შლოპანცები, არც ველოსიპედი მომწონს აღმაშენებლის ძეგლის ადგილას და თბილისის ახალი იუსტიციის შენობა, მომკალით და ნაწვიმარზე ხის ძირას ამოსული მანჭკვალების კონას მაგონებს; პარლამენტის შენობაზე თეთრი გარსი (არ ვიცი მისი ფუნქცია, მე მაპატიეთ) პირსახოცს მაგონებს, მაგრამ...
უკვე აშენებულის დანგრევას მისი ადაპტაცია მირჩევნია, რადგან ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ქუთაისში პარლამენტის ფუნქციონირება ამ ქალაქის გაცოცხლებას დაუდებს სათავეს, ქუთაისი დასავლეთ საქართველოს ცენტრი იყო და დღემდე რჩება რაღაც მანქანებით, მისი გამოცოცხლება დასავლეთ საქართველოს გამოცოცხლების დასაწყისი შეიძლება გახდეს, მაგრამ: თუ არ გამოვრიცხავთ გრძელვადიან პერსპექტივებს; თუ რეგიონების დეცენტრალიზაციის სტრატეგიულ გეგმებს მხოლოდ დონორის შეკვეთის გამო არ დავწერთ, რომელიც ქაღალდზევე დარჩება; თუ მართლა გვსურს, რომ ქუთაისშიც, ზუგდიდშიც, ოზურგეთშიც და ქობულეთშიც იგრძნოს მოქალაქემ, რომ ის საქართველოს მოქალაქეა, მაშინ უნდა ვთქვათ უარი ჩვენს კოლექტიურ ცნობიერში ღრმად გამჯდარ სნობიზმზე და ვიფიქროთ მასშტაბურად, ვიფიქროთ ხვალინდელ დღეზე და ვიფიქროთ იმაზე, რაც მართლა ჩვენს ქვეყანას და ჩვენს რეგიონებს, ჩვენს კუთხეებს წაადგება. დავივიწყოთ პროვინციალიზმი და „რად გინდათ, სიმონ, ქუთაისში პარლამენტი?!“
მინდა იმიტომ, რომ ხვალ, იქნებ მასზეგ, იქნებ გაისად, მომავალ თაობას თბილისისკენ და იმის იქით არ ეჭიროს თვალი, რაკი „დღეს ჩემს ქალაქში საოცრად ბნელა!“
ირინე სახელაშვილი