2017 წლის 26 სექტემბერს მედიაში^[1] გავრცელდა ინფორმაცია, თელავის მუნიციპალიტეტის სოფელ ყარაჯალაში სკოლის დირექტორის მიერ მუსლიმი მოსწავლისათვის  სკოლაში თავსაბურავით სიარულის აკრძალვის შესახებ.

TDI-იმ, აღნიშნული ფაქტის თაობაზე, 2017 წლის 2 ოქტომბერს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტს მიმართა და სთხოვა სკოლის დირექტორის მიერ თავსაბურავის აკრძალვის ეროვნულ კანონმდებლობასთან შესაბამისობის დადგენა. როგორც ორგანიზაციას განემარტა, განცხადების საფუძველზე სკოლაში განხორციელდა ინსპექტირება, რომლის საფუძველზეც სკოლაში მასწავლებლის მხირიდან მოსწავლის მიმართ დისკრიმინაციული მოპყრობა არ დადგინდა.

სოფელი ყარაჯალა ეთნიკურად აზერბაიჯანელებით არის დასახლებული. სოფელში ერთადერთი საჯარო სკოლაა, რომელშიც 800-მდე მოსწავლე ირიცხება. სკოლის დირექტორი და დირექტორის მოადგილეც თავს ისლამის აღმსარებლებად მიიჩნევენ.

ა. ა 12 წლის არის და მე-7 კლასის მოსწავლეა, მან თავსაბურავის ტარება 2017 წლის ზაფხულში გადაწყვიტა. სკოლის დირექტორის განმარტებით, მან ა. ა  თავსაფრით პირველად სასწავლო წლის დაწყებამდე ერთი დღით ადრე, 14 სექტემბერს ნახა, როდესაც იგი სახელმძღვანელოების წასაღებად მივიდა სკოლაში. დირექტორმა იმ დღესვე ჰკითხმა მოსწავლეს, თუ რატომ ეხურა  თავსაფარი. როგორც დირექტორი TDI-ისთვის მიცემულ ახსნა-განმარტებაში აღნიშნვს, ა.ა-მ  უპასუხა, რომ ეს მამამისის გადაწყვეტილება იყო. თუმცა, მოსწავლის მშობელმა თ.ა-მ TDI-სთან საუბარში გამორიცხა რაიმე სახის ზეწოლა მოსწავლეზე და აღნიშნა, რომ ეს იყო მისი შვილის გადაწყვეტილება. ასევე დამატებით განმარტა, რომ,  ა.ა რელიგიურ ოჯახში იზრდება, სადაც სისტემატიურად ლოცულობენ, კითხულობენ ყურანს და შესაბამისად, ბუნებრივად მიიჩნევს, რომ მისმა შვილმა თავსაბურავის ტარება გადაწყვიტა.  თავად  ა.ა-მ TDI-ის განუმარტა, რომ თავსაბურავის ტარების გადაწყვეტილება მან საკუთარი სურვილით, ყურანის წაკითხვის შემდეგ მიიღო.

სკოლის დირექტორის განმარტებით, მის მიერ სკოლაში თავსაბურავის ტარების აკრძალვა ეფუძნებოდა რამდენიმე გარემობას. პირველ რიგში, თავსაბურავი დირექტორის პოზიციით, ჩაგვრის ინსტრუმენტია და ის არ წარმოადგენს ისლამის სიმბოლოს, რამდენადაც, სოფელ ყარჯალაში ქალები ჰიჯაბს არ ატარებენ. სკოლის დირექტორმა დამატებით აღნიშნა, რომ თავსაბურავის აკრძალვის საფუძველი იყო სკოლის შინაგანაწესის 23-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, რომლის თანახმად,”აკრძალულია სკოლის შენობაში ქუდის, კეპის, ბენდენის, შარფის და ნებისმიერი სახის თავსახვევის ტარება.” გარდა ამისა, TDI-ისთან საუბარში მან განმარტა, რომ “ზოგადი განათლების შესახებ” კანონის მე-18 მუხლის მიხედვით, საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე რელიგიური სიმბოლოები არ უნდა იყოს გამოფენილი არააკადემიური დანიშნულებით. დირექტორის ინტერპრეტაციით, თავსაფარი გაიგივებულია იმ რელიგიურ ატრიბუტიკასთან, რომლის განთავსებაც სკოლაში კანონით აკრძალულია.

მშობლის - თ. ა-ს განმარტების თანხმად, სექტემბერში, სასწავლოო პროცესის დასაწყისში, მოსწავლე  თავსაბურავით დადიოდა  სკოლაში, ხოლო დირექტორი არ უშვებდა გაკვეთილებზე და მოსწავლეც იძულებული იყო სახლში დაბრუნებულიყო. მისივე განმარტებით, ოქტომბრის დასაწყისში მან სცადა დირექტორისთვის აეხსნა მოსწავლის გადაწყვეტილების რელიგიური მოტივები.

2017 წლის 2 ოქტომბერს, დირექტორის განმარტბით, ა.ა-მ თავისი ნებით,  მის თვალწინ საკუთარი ხელით მოიხსნა თავსაბურავი და კლასში გაიქცა, თუმცა პირველი გაკვეთილის მერე სკოლიდან წავიდა.

მოსწავლის განმარტებით, 2 ოქტომბერს  სკოლის დირექტორი მას გაესაუბრა და უთხრა, რომ განათლების სამინისტროდან დაუდასტურეს თავსაფრის სკოლაში  აკრძალვის მართებულობა. მოსწავლის განმარტებით, დირექტორმა მას შესთავაზა რომ კლასში მოეხსნა თავსაბურავი და მამა ამას ვერ გაიგებდა. მისი თქმით კლასის გარეთ, ბუფეტში, დერეფანში, მას  ნება დართეს რომ თავსაბურავით ევლო.

ამ დღიდან, ა. ა დაახლოებით ერთი თვის განმავლობაში,  სკოლაში აღარ დადიოდა. ნოემბრის დასაწყისში, მოსწავლე, მშობლების თხოვნით, სასწავლო პროცესს დაუბრუნდა სკოლის დირექტორის მიერ შემოთავაზებული პირობით, კერძოდ, ა.ა-ს სკოლამდე ახურავს თავსაბურავი, სკოლაში კი სასწავლო პრცესის განმავლობაში, იხსნის.

TDI-ის აღნიშნულ საქმეზე ინსპექტირების დასკვნა 2018 წლის 12 იანვარს ჩაბარდა. დასკვნაში აღნიშნულია, რომ მასწავლებლის მიმართ მოსწავლისათვის სკოლაში თავსაბურავის ტარების აკრძალვა არ დასტურდება. აღსანიშნავია, რომ შიდა აუდიტის დეპარტამენტის წარმომადგენლებს ახსნა-განმარტება არ აუღიათ არც მოსწავლისგან და არც მისი მშობლისგან. ამის მიზეზად კი ფსიქოლოგთან დანიშნულ დროს გამოუცხადებლობა არის მითითებული. შესაბამისად, დასკვნის მომზადების პროცესში სამინისტროს მშობლისა და მოსწავლის პოზიცია არ გაუთვალისწინებია. აღსანიშნავია, რომ  შიდა აუდიტის დეპარტამენტის წარმომადგენლები არ დაინტერესებულან მიზეზით, რატომ ვერ გამოცხადდა მოსწავლე ფსიქოლოგთან, დამატებით არ დაკავშირებიან მშობლებს და სკოლის პოზიცია, რომ მათ არ აუკრძალავთ მოსწავლისათვის თავსაბურავით სიარული მიიღეს ობიექტურ გარემოებად. ამ ვითარებაში, ყურადღების მიღმა დარჩა ის ფაქტი, რომ მოსწავლე, დაახლოებით ერთი თვის განმავლობაში, ვერ მონაწილოებდა სასწავლო პორცესში.

მიუხედავად იმისა, რომ განათლების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტმა არ დაადგინა დირექტორის მხრიდან თავსაბურავის აკრძალვის ფაქტი, მითითება გააკეთა სკოლის შინაგანაწესში არსებულ ჩანაწერზე, რომლითაც  ”აკრძალულია სკოლის შენობაში ქუდის, კეპის, ბენდენის, შარფის და ნებისმიერი სახის თავსახვევის ტარება”. სამინისტრომ მოსწავლის რელიგიის თავისუფლებაში ჩარევისათვის ლეგიტიმურ საფუძვლად მიიჩნია აღნიშნული ჩანაწერი.

როგორც არაერთ შემთხვევაში გამოიკვეთა^[2], განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო არ ახდენს ეროვნული საკანონმდებლო ბაზის სიტემურ განმარტებას დისკრიმინაციის აკრძალვასთან მიმართებით ან/და არასწორად განმარტავს “ზოგადი განათლების შესახებ” კანონის ნორმებს. კერძოდ, კანონის მე-18 მუხლის თანახმად: ”საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე რელიგიური სიმბოლოების განთავსება არ უნდა ემსახურებოდეს არააკადემიურ მიზნებს.” აღსანიშნავია, რომ კანონის მიზნებისთვის, “რელიგიური სიმბოლიკა” გულისხმობს საკლასო ოთახში, ასევე ზოგადად, სასკოლო სივრცეში ხატებს, ჯვრებს და სხვა რელიგიური დანიშნულების  ნივთებს. მოსწავლეების მიერ ისლამური თავსაბურავის, ისევე როგორც სხვა აღმსარებლობების სიმბოლიკის (მაგ. ქრისტიანული ჯვრის) ტარება აღნიშნული მუხლით აკრძალული არ არის. შესაბამისად,  სკოლის შინაგანაწესებში არსებული ჩანაწერები თავსაბურავის აკრძალვის თაობაზე, ფორმით ნეიტრალური ხასიათისაა, მაგრამ მათი ინტერპრეტაცია ცალკეული სკოლების ადმინისტრაციისა და განათლების სამინისტროს მხრიდან, უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს მუსლიმ გოგონებს, მაშინ როცა სხვა რელიგიის აღმსარებელ მოსწავლეებს რელიგიური მრწამსის გამოხატვა რელიგიური ატრიბუტის ტარების საშუალებით არ ეზღუდებათ.

იდენტური გადაწყვეტილება მიიღო განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტმა 2017 წლის 16 თებერვალს, როდესაც სკოლაში ჩარიცხვის პირობად სოფელ მოხეს სკოლის დირექტორმა მე-12 კლასელ მუსლიმ მოსწავლეს თავსაბურავის მოხსნა განუსაზღვრა. შესაბამისად, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ ჩამოყალიბებული მოსაზრება და პრაქტიკა თავსაბურავთან დაკავშირებით, ცალსახად დისკრიმინირებულ მდომარეობაში აყენებს მუსლიმ მოსწავლეებს.

2017 წლის 21 სექტემბერს საქართველოს სახალხო დამცველმა ზოგადი წინადადებით მიმართა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს და მოუწოდა, განახორციელოს ეფექტური ღონისძიებები საქართველოს საჯარო სკოლებში რელიგიური ნეიტრალიტეტის, ასევე, სკოლის მოსწავლეთა მიერ მათი რელიგიური იდენტობის გამოხატვის უფლების უზრუნველყოფისა და რელიგიური დისკრიმინაციის გამორიცხვის მიზნით.

სახალხო დამცველის მიერ მომზადებულ დოკუმენტში ვკითხულობთ: ”ქალის ტრადიციული ისლამური თავსაბურავი (ჰიჯაბი) წარმოადგენს ადამიანის რელიგიური იდენტობის გამომხატველ საკმაოდ მნიშვნელოვან სიმბოლოს, რომელიც დაცულია როგორც „ზოგადი განათლების შესახებ” საქართველოს კანონით, ისე საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული რელიგიური თვითგამოხატვის თავისუფლებით და, შესაბამისად, დაუშვებელია მისი ტარების მართლზომიერების, მხოლოდ სასკოლო ჩაცმულობის წესის ან მოსწავლის გარეგნული იერსახის მომწესრიგებელი ნორმების საფუძველზე შეფასება. ამდენად, ჰიჯაბის ტარების აკრძალვა, მოსწავლის ჩაცმულობის წესის დაცვის მოტივით, აშკარად წარმოადგენს განმცხადებლის რელიგიური თვითგამოხატვის კონსტიტუციურ თავისუფლებაში გადამეტებულ და არაპროპორციულ ჩარევას, რის გამოც, იგი, სამართლებრივი თვალსაზრისით, გაუმართლებელია”.^[3]

მუხედავად სახალხო დამცველის ზოგად წინადადებაში ასახული საჯარო სკოლაში არსებული არატოლერანტული გარემოს საკმაოდ კრიტიკული ანალიზისა, განათლების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტი აგრძელებს მასწავლებლების მხრიდან მოსწავლეების მიმართ დისკრიმინაციის წახალისებას და ზღუდავს მოსწავლეების რელიგიის, განათლებისა და თვითგამოხატვის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებს.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მოვუწოდებთ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს:

●        განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შიდა აუდიტის დეპარტამენტს დაევალოს ხელახლა შეისწავლოს სოფელ ყარაჯალას საჯარო სკოლაში არსებული საქმის გარემოებები და მხოლოდ ფაქტების სრულყოფილი გამოკვლევისა და ანალიზის  საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება;

●        შეიმუშავოს ერთიანი, არადისკრიმინაციული და მოსწავლის რელიგიის თავისუფლებაზე ორიენტირებული  მიდგომა მოსწავლეების მიერ რელიგიური ატრიბუტიკის ტარებასთან დაკავშირებით;

●        მიმართოს საჯარო სკოლებს, კანონთან შესაბამისობაში მოიყვანონ სკოლის შინაგანაწესი, კონკრეტულად კი ის ჩანაწერები, რომლებიც სკოლაში თავსაბურავის ტარებას კრძალავს და ზღუდავს მოსწავლის რელიგიის თავისუფლებას;

●        გადაამზადოს სკოლის დირექტორები ადამიანის უფლებების, თანასწორობის, მულტიკულტურული მახასიათებლების აღქმისა და ტოლერანტობის საკითხებზე;