აქვე გაწვდით იმ მოკლე ჩამონათვალს, რაც ჩვენი ქალაქის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმში დაცული სიმდიდრეა 150,000-ზე მეტი ექსპონატით:

არქეოლოგიურ განყოფილებაში, რომელიც ქუთაისსა და მის შემოგარენში მიკვლეული მასალებით ივსება, ბრინჯაოს და ანტიკური ხანის უამრავი ნიმუშია დაცული, მათ შორის: კოლხური ცულები, ცხოველთა სტილიზებული გამოსახულებებით შემკული ბრინჯაოს ბალთები, ძვ. წ. VII-VI საუკუნის მამაკაცის ბრინჯაოს ითიფალური ქანდაკება სოფ. ფერსათიდან, ქალის ბრინჯაოს ქანდაკება სოფ. გეგუთიდან და სხვ. ნუმიზმატური კოლექციიდან აღსანიშნავია უნიკუმი - ძვ. წ. V საუკუნის ვერცხლის კოლხური დიდრაქმა, ძვ. წ. VI-III საუკუნეების კოლხური დრაქმები, ოქროს სტატერი ალექსანდრე მაკედონელის გამოსახულებით; ბერძნული, რომაული, ბიზანტიური, არაბული, ირანული და თურქული, ქართველ მეფეთა - გიორგი III-ის, თამარის, გიორგი ბრწყინვალეს მონეტები და სხვ.

მუზეუმის საგანძურში ინახება შუა საუკუნეების ჭედური ხელოვნების შესანიშნავი ნიმუშები: X ს-ის ვერცხლის სტავროთეკა და სამწერლობელი, ამაღლებისა და შობის გამოსახულებიანი XI ს-ის ლორფინები შორაპნიდან და მოწამეთადან, XII-XIII სს-ის მაცხოვრის ხატი მოწამეთადან და სხვ. მრავლადაა წარმოდგენილი XVI-XVIII სს-ის ოქრომჭედლობის ნიმუშებიც. ხელნაწერთა ფონდში, ძირითადად, დასავლეთ საქართველოს ეკლესია-მონასტრებიდან შემოსული 800-მდე წიგნია დაცული.

აღსანიშნავია XI ს. დასაწყისის ეტრატზე შესრულებული სახარება-სამოციქულო; იოანე ქსიფილინოსის ხუთტომიანი მეტაფრასული ჰაგიოგრაფიული კრებულის (XI ს.) ქართული თარგმანი, გადაწერილი XV ს.-ში; იოანე ოქროპირის ეგზეგეტიკური ნაშრომების ექვთიმე ათონელისეული თარგმანი, 1047-1053 წწ-ში გადაწერილი კაცხის მონასტრისათვის გაბრიელი კოტაის მიერ; XIII ს-ში ეტრატზე შესრულებული კრებული, რომელშიც შესულია XI ს-ში ეფრემ მცირეს მიერ ბერძნულიდან თარგმნილი "ასმუხლედი" და იოანე შავთელის "გალობანი ვარძიის ღვთისმშობლისადმი" (XII ს.); XII ს-ში არსენ იყალთოელის მიერ გელათში ბერძნულიდან გადმოთარგმნილი "დიდი სჯული კანონის" XIII-XIV სს-ში გადაწერილი ოთხი ხელნაწერი და მის მიერვე შედგენილი და XII-XIII სს-ში გადაწერილი "დოგმატიკონი"; XII ს-ში იოანე პეტრიწის მიერ ნათარგმნი იოსებ გლავიოსის "წიგნი პურისაჲ"-ს ყველაზე ძველი, XVI ს-ში გადაწერილი ნუსხა.

მუზეუმში ინახება "ვეფხიტყაოსნის" 8 ხელნაწერი, სულხან-საბა ორბელიანისა და მეფე ვახტანგ VI-ის თხზულებათა ხელნაწერები, აქ ინახება ძველი გუჯრები და არაერთი დასურათებული წიგნი თუ სიგელი.

მუზუმში დაცულია საზოგადო მოღვაწეთა (კირილე ლორთქიფანიძის, გიორგი ზდანოვიჩი, ალექსანდრე გარსევანიშვილის, დიმიტრი ნაზარიშვილის, დავით მესხის, ტრიფონ ჯაფარიძის და სხვ.) პირადი არქივები; გელათისა და მოწამეთას სამონასტრო, ქუთაისის საეპარქიო კანცელარიის, ქართული გიმნაზიის, საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების, ჭიათურის შავი ქვის მრეწველთა საბჭოს და სხვა უწყებრივი არქივები; XIX-XX სს-ის ფოტოები. ეთნოგრაფიულ განყოფილებაში ხის, ლითონის, კერამიკის, ტყავის, მინისა და ქსოვილის მდიდარი კოლექციებია - აღსანიშნავია, ლაშეს ეკლესიის XI ს-ის ხის კარი, ბიბლიური სიუჟეტებით; XVII-XVIII სს-ის საეკლესიო ნაქარგობები; ვერცხლის ხანჯლებისა და კაჟის თოფების იშვიათი კოლექციები და სხვ. მრავლადაა წარმოდგენილი საქალაქო ყოფასთან დაკავშირებული ნივთები.

მუზეუმის ბიბლიოთეკაში, 40 000 წიგნთან ერთად, XIX-XX სს-ის პერიოდულ გამოცემათა კომპლექტებია დაცული....
ამ სიმდიდრით, ოქროს ფონდითაც, რაც ქუთაისში გვაქვს, იამაყებდა ნებისმიერი ერი."

ცირა ყურაშვილი

მწერალი