ძილი ტვინის აქტივობის ბუნებრივი ციკლის ნაწილია და შედგება რამდენიმე ფაზისაგან. აქ მხოლოდ მის ორ ძირითად მდგომარეობას შევეხებით, ესენია: თვალის სწრაფი მოძრაობის (REM) ფაზა და თვალის ნელი მოძრაობის (NREM) ფაზა;  NREM ფაზა 1-4 ეტაპისაგან შედგება და თითოეული მათგანი 5-დან 15 წუთამდე გრძელდება. თითოეული მათგანი პროგრესირებს REM ფაზის დადგომამდე და მერე ციკლი ისევ მეორდება. NREM ფაზაში ხდება სხეულის აღდგენა; ძვლისა და კუნთოვანი ქსოვილების რეგენერაცია, ასევე, აძლიერებს იმუნურ სისტემას. ასაკის მატებასთან ერთად იზრდება ფხიზელი ძილის ფაზა და მცირდება ღრმა ძილის ფაზა.

როგორც წესი, REM ფაზა დგება დაძინებიდან დაახლოებით 90 წუთში. მას პარადოქსულ ძილსაც უწოდებენ. ამ ფაზას უკავშირდება სიზმრების ინტენსივობაც. სიზმრები ძირითადად REM ფაზაში გვესიზმრება ხოლმე.

ძილის ეს ფაზა მნიშვნელოვანია, კონკრეტულად, ტვინის განვითარებისათვის. იგი უზრუნველყოფს ნერვულ სტიმულაციას, რომელიც აუცილებელია ახალშობილთათვის, რათა მოხდეს ნერვული სისტემის ნორმალური განვითარება და ნერვული კავშირების ჩამოყალიბება. სწორედ ამიტომ უჭირავს მათი ძილის 50% ამ ფაზას.

ლაბორატორიული კვლევები ასევე ადასტურებს REM ფაზის აუცილებლობას ორგანიზმის სიცოცხლის უნარიანობისათვის. თაგვები, რომლებსაც ხელოვნურად ართმევდნენ REM ფაზას, ასეთი რეჟიმის შედეგად იღუპებოდნენ 40 დღეში, მაშინ, როცა, NREM ფაზის ამოვარდნის შემდეგ თაგვები ცოცხლები რჩებოდნენ.

კვლევები აჩვენებს, რომ ადამიანის ტვინი უფრო მძიმედ მუშაობს და მეტ ენერგიას ხარჯავს მაშინ, როდესაც დაღლილია, ვიდრე მაშინ, როცა დასვენებულია: „როდესაც თქვენ დაღლილი ხართ, აზროვნება მოითხოვს გაცილებით მეტ რესურსს და თქვენ შედეგად კიდევ უფრო იღლებით“ - ამბობს ფილადელფიის მეცნიერების უნივერსიტეტის დოქტორი, ფსიქოლოგიის ასოცირებული პროფესორი, ფილიპ გერმანი.

იმ საფრთხეებს შორის, რომლებიც მოჰყვება ძილის დეპრივაციას (ეს არის ძილის მოთხოვნილების სრული ან ნაწილობრივი დაკარგვა), დოქტორ გერმანს მაგალითად მოჰყავს სამი უდიდესი კატასტროფა: ავარია აშშ-ში, „მაილ-აილენდის“ ატომურ ელექტროსადგურზე, 1979 წლის მარტში;  ავარია სსრკ-ში, ჩერნობილის ატომურ სადგურზე, 1986 წლის აპრილში და კომპანია Exxon-Valdez -ის კუთვნილი ტანკერიდან ნავთობის დაღვრა ალიასკის ნაპირებთან, 1989 წლის მარტში. „მრავალი მსხვილი სამრეწველო ავარიების მიზეზებს შორის, რომელთაც ადგილი ჰქონდა ბოლო 100 წლის განმავლობაში, საკმაოდ დიდი ადგილი უჭირავს ძილის დარღვევის მქონე ადამიანების მონაწილეობას,“ - განაცხადა მან. გარდა ამისა, არასაკმარის ძილს შეუძლია აქციოს ხალხი ძალიან გაღიზიანებულ ადამიანებად.

უძილობის მოსახსნელად ძალიან ხშირად მიმართავენ თვითმკურნალობას, განსაკუთრებით საქართველოში, რასაც უმეტესად ხსნიან ექიმთან ვიზიტის მაღალი ფასებით. ეს საკითხი ცალკე თემაა, რაზეც აუცილებლად ვისაუბრებთ, მაგრამ აქ კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ სრულიად დაუშვებელია თვითმკურნალობა მედიკამენტებით, მედიკოსის რეკომენდაციის გარეშე, მით უმეტეს, მიუღებელია ნათესავებისა და მეზობლების „წარმატებული გამოცდილების“ გაზიარება.

მანამ, სანამ ძილის დარღვევა ისეთ პათოლოგიად ჩამოყალიბდება, რომლის მკურნალობა აუცილებლად მოითხოვს პროფესიონალის ჩარევას, შემოგთავაზებთ უსაფრთხო რჩევებს, რომლებსაც თანამედროვე მედიცინა იძლევა ძილის ჰიგიენისათვის:

მოერიდეთ კოფეინს ლანჩის შემდეგ. კოფეინს შეუძლია დაყოვნდეს თქვენს სისტემაში 10-12 საათის განმავლობაში. ამ დროის მანძილზე დაძინება არ გიწერიათ, მიუხედავად იმისა, ნატურალურ ყავას იყენებთ თუ ქართულ ბაზარზე „ყავის“ სახელით შემოსულ სოიოს ფქვილს, ისიც კი შეიცავს რაღაც დოზით კოფეინს.

ალკოჰოლი შეიძლება დაგეხმაროთ დაძინებაში, მაგრამ მისი ნაკლი, გარდა საფრთხისა, რომ შეიძლება ალკოჰოლ-დამოკიდებული გაგხადოთ, ის გახლავთ, რომ მცირე დოზითაც კი მისი მიღება მოგგვრით დაბალი ხარისხის ძილს, რომლის დროსაც გამოტოვებულია მთელი რიგი ფაზები, რის გამოც ასეთ მსუბუქ ძილს არ აქვს სასიცოცხლო ძალების აღდგენის უნარი. შეიძლება თქვენ დაიძინოთ რაღაც ხნით, მაგრამ მეორე დღით ვერ იგრძნობთ თავს დასვენებულად. ამიტომ ძილის მოსაგვრელად ალკოჰოლს ნუ გამოიყენებთ, თუნდაც ეს ჩემი საყვარელი ბეილისი იყოს, ან თუნდაც ის სანაქებო „მუკუზანი“, ჩვენმა პრეზიდენტმა რომ წაიღო თეთრ სახლში ვიზიტისას.

იქონიეთ დაღმავალი პერიოდი 30-60 წუთით ადრე, როცა დაწოლას დააპირებთ. ანუ, ძილის წინ გააკეთეთ მხოლოდ ისეთი რამ, რომელიც არ საჭიროებს ბევრ ფსიქიკურ ენერგიას. ამაში ერთნაირად იგულისხმება ძილის წინ მძაფრსიუჟეტიანი ფილმების ნახვის ჩვევაც და ის „გულისამაჩუყებელი“ სანახაობებიც, რომლებსაც მორიგეობით გვთავაზობენ სხვადასხვა ქართული ტელეარხები, სატელიტისა და კაბელური არხების პატრონთათვის გარანტირებული ღამისთევის საშუალებების სპექტრი კიდევ უფრო იზრდება.

თქვენი საწოლი ოთახი არ უნდა იყოს მისაღები ოთახი. თუ გაქვთ ჩვევა, უყუროთ ტელევიზორს საწოლში ან კითხულობთ ძილის წინ, თქვენს ტვინს არ ეცოდინება, რა უნდა მოხდეს, როდესაც თქვენ წვებით „დასაძინებლად“ და ვერ მიხვდება, რისთვის ხართ საწოლში, სერიალის საცქერლად, თუ ყვითელ ჟურნალებში იმ ადამიანების პიჟამოების სანახავად, ვისთან ერთად საწოლში თქვენი მოხვედრა თქვენი ფანტაზიების, თან ძალიან თამამი ფანტაზიების სფეროს მიეკუთვნება.

ერიდეთ ზედმეტად თვლემას. თვლემას შეუძლია გაართულოს დაძინების პროცესი. ძილის მორევის შეგრძნების გაჩენისას ჯობს მანამდე წახვიდეთ დასაძინებლად, სანამ ეს სურვილი გადაგივლით. ამიტომ, არ გირჩევთ ტელევიზორის წინ სავარძელში გემრიელად მოკალათებას იმ იმედით, რომ  სავარძელში დაწყებულ „ჟურნალს“ საწოლში „ფილმით“ გააგრძელებთ.

იქონიეთ დაძინებისა და გაღვიძების მუდმივი გრაფიკი. ეს საშუალებას მისცემს თქვენს სხეულს განავითაროს ბუნებრივი რიტმი და გააუმჯობესოს თქვენი ძილის ხარისხი.

თუ ვერ იძინებთ, არ იწრიალოთ საწოლში. თუ თქვენ ცდილობთ 15-20 წუთით მაინც დაიძინოთ, რა დროსაც უნდა ხდებოდეს ასე, ღამის დადგომისას, ან შუა ღამით, თქვენ უნდა დატოვოთ საწოლი ოთახი და გააკეთოთ რაიმე მსუბუქი საქმე, რომელიც მოგადუნებთ. საწოლში დაბრუნდით მას შემდეგ, როდესაც იგრძნობთ, რომ მზად ხართ დასაძინებლად.

კარგი ღამის ძილის აუცილებლობის კიდევ ერთი მიზეზი, როგორც თანამედროვე მედიცინა ამტკიცებს, ისაა, რომ როდესაც ადამიანს აკლია ძილი, ან ღამეში მხოლოდ ექვსი საათი სძინავს, მისი სხეული რეალურად შედის პრე - დიაბეტურ მდგომარეობაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისი ორგანოები ვერ ახდენენ ჰორმონების მარეგულირებელი ფუნქციის ეფექტურ  განხორციელებას. ასე რომ, როდესაც თქვენ დაღლილი ხართ, ორგანიზმი არა მხოლოდ სხვაგვარად გადაამუშავებს საკვებს, არამედ ამუშავებს მას შესანახად, ქონის სახით; ამას ამძაფრებს ისიც, რომ,  როგორც წესი, ამ დროს  გინდებათ მაღალი ცხიმიანობის მქონე საკვების  მიღება, ამიტომ ეს ორმაგი საფრთხის შემცველი პრობლემაა.

ჩვეულებრივ, მოზრდილებს უნდა ეძინოთ ღამის განმავლობაში 7-დან 9 საათამდე.  N-REM ძილის ფაზას არ შეუძლია აღავსოს ჩვენი ორგანიზმი ენერგიით და აღადგინოს იგი, ხოლო REM  ძილის ფაზა აუცილებელია სწავლისათვის. თუ დასაძინებლად გვიან წვებით, თქვენ შეიძლება გამოგრჩეთ  REM ძილის ფაზა, ამიტომ თუ არ გაქვთ ძილის რეგულარული გრაფიკი და არ იცავთ მას, დიდი შესაძლებლობა არსებობს იმისა, რომ დაგერღვეთ ძილისათვის აუცილებელი ფაზები და ზოგადად, ჩამოგიყალიბდეთ ქრონიკული უძილობა თავისი ლოგიკური შედეგებით და გართულებებით.

და, ბოლოს,

კიდევ ერთხელ დავძენთ, რომ ძილის დარღვევის გახშირების შემთხვევაში ჯობს მიმართოთ სპეციალისტს კვალიფიციური რჩევებისა და შესაბამისი დანიშნულების მისაღებად, რათა თავიდან ავიცილოთ არასწორი თვითმკურნალობის გამო განვითარებული უარესი შედეგები, ვიდრე თავად უძილობაა.

ირინე სახელაშვილი